Nielegalne wyścigi uliczne w Wielkiej Brytanii są surowo zabronione i wiążą się z poważnymi konsekwencjami prawnymi. Udział w takim zdarzeniu drogowym – czy to jako kierowca, organizator, pasażer czy nawet widz – naraża na kary zarówno karne, jak i cywilne. Poniżej przedstawiamy pełne spektrum zagrożeń: od odpowiedzialności karnej (mandaty, zakaz prowadzenia pojazdów, konfiskata auta, więzienie) po skutki cywilne (odszkodowania powypadkowe, roszczenia za szkody) oraz wpływ na ubezpieczenie.
Konsekwencje karne (odpowiedzialność prawna)
Brytyjskie prawo jednoznacznie zakazuje ścigania się na drogach publicznych. Road Traffic Act 1988 (Ustawa o Ruchu Drogowym) w art. 12 stanowi, że “osoba, która promuje lub bierze udział w wyścigu albo próbie szybkości między pojazdami mechanicznymi na drodze publicznej, popełnia wykroczenie”. Już samo uczestnictwo czy organizacja nielegalnego wyścigu stanowi więc przestępstwo drogowe. Poniżej wymieniono główne konsekwencje karne dla poszczególnych uczestników takiego procederu:
- Kierowcy: Za udział w nielegalnym wyścigu grozi kara finansowa do poziomu Level 4 (maksymalnie £2500), a ponadto obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów; jeśli z jakiegoś powodu sąd odstąpi od zakazu, to nałoży wysoką liczbę punktów karnych (od 3 do 11). Niezależnie od samego wykroczenia „ścigania się”, kierowca może jednocześnie odpowiadać za niebezpieczną jazdę (dangerous driving) – jest to poważne przestępstwo drogowe zagrożone bezwarunkowym odebraniem prawa jazdy na co najmniej rok oraz karą do 2 lat więzienia i nieograniczoną grzywną. Gdy w wyniku wyścigu dojdzie do tragedii, możliwe są jeszcze surowsze zarzuty, np. spowodowanie śmierci przez niebezpieczną jazdę, zagrożone karą nawet do dożywotniego więzienia. W praktyce sądy często wymierzają kary łączone – np. w 2024 r. pewien kierowca przyłapany na nielegalnym wyścigu otrzymał 12-tygodniowy wyrok w zawieszeniu oraz 2-letni zakaz prowadzenia pojazdów. Oprócz kar wymierzanych przez sąd, kierowcy mogą zostać ukarani mandatami za różne wykroczenia towarzyszące wyścigom (np. przekroczenie prędkości, nieprawidłowe modyfikacje pojazdu itp.).
- Organizatorzy: Osoby promujące lub organizujące nielegalne wyścigi także podlegają odpowiedzialności. Wspomniany art. 12 RTA 1988 dotyczy nie tylko kierowców, ale każdego, kto promuje lub uczestniczy (“promotes or takes part”) w wyścigu. Organizator może więc zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej na równi z kierowcą – grożą mu podobne kary finansowe i zakaz prowadzenia, a jeżeli poprzez swój czyn sprowadził zagrożenie życia lub zdrowia, może odpowiadać nawet za pomocnictwo w niebezpiecznej jeździe. Co więcej, w niektórych regionach władze lokalne uzyskały sądowe zakazy (injunctions) przeciw tzw. street racing – ich łamanie traktowane jest jako obraza sądu, zagrożona dodatkowo karą do 2 lat więzienia. Przykładowo w regionie West Midlands (Black Country) obowiązuje zakaz sądowy, na mocy którego promowanie, organizowanie lub nawet informowanie o wyścigach ulicznych jest zabronione – za złamanie tego zakazu można otrzymać wysoki mandat lub trafić do więzienia.
- Pasażerowie: Choć pasażer nie prowadzi pojazdu, to jeśli świadomie uczestniczy w nielegalnym wyścigu (np. jedzie w aucie biorącym udział w rajdzie ulicznym), również może ponieść konsekwencje. Prawo przewiduje karanie każdego, kto bierze udział w wyścigu. Oznacza to, że pasażer zachęcający kierowcę do ścigania się lub pełniący rolę tzw. pilota może zostać oskarżony o współudział. Co prawda, ściganie kogoś wyłącznie za „bycie pasażerem” jest rzadkie, ale nie jest wykluczone w sytuacji, gdy można wykazać, że pasażer był elementem zorganizowanego wyścigu. Ponadto pasażerowie narażają się na niebezpieczeństwo fizyczne – w razie wypadku często doznają poważnych obrażeń lub śmierci, a ich dobrowolny udział może utrudnić im późniejsze dochodzenie roszczeń (o czym poniżej).
- Widzowie i inni uczestnicy: Policja w UK podkreśla, że konsekwencje mogą dosięgnąć każdego obecnego przy nielegalnym wyścigu. Wspomniane „lokalne injunctiony” pozwalają aresztować także widzów gromadzących się na takich pokazach. (W kontekście prawa brytyjskiego injunction to nic innego jak nakaz lub zakaz sądowy, który zobowiązuje osobę lub grupę do określonego działania albo zakazuje im pewnych zachowań.) W przypadku nielegalnych wyścigów ulicznych, lokalne władze (np. samorząd, rada miejska) mogą wystąpić do sądu o wydanie injunction przeciwko określonemu typowi zachowania – np. organizowaniu, promowaniu, uczestniczeniu lub nawet oglądaniu takich wydarzeń. Taki nakaz ma moc prawną i jeśli ktoś go złamie, może zostać zatrzymany i oskarżony o obrażenie sądu (contempt of court), co grozi karą grzywny lub więzienia (do 2 lat).
Nawet poza obszarem objętym specjalnym zakazem, zgromadzenie widzów może zostać rozwiązane przez policję, a osoby utrudniające działanie funkcjonariuszy lub prowokujące niebezpieczne sytuacje mogą być ukarane za czynności antyspołeczne. W skrajnych przypadkach organizowane są akcje policyjne wymierzone w całe środowisko tzw. “car cruisers” – funkcjonariusze dokonują zbiorowych zatrzymań, rekwirują pojazdy, wystawiają dziesiątki mandatów za każde stwierdzone wykroczenie (np. nieprzepisowe tablice, nadmierny hałas, brawurowe manewry). Władze podchodzą do tematu zero-tolerancji, ponieważ nielegalne wyścigi zagrażają nie tylko samym ścigającym się, ale i przypadkowym pieszym, innym kierowcom oraz mieszkańcom okolicy.
Konfiskata pojazdu: Niezależnie od powyższego podziału ról, częstą sankcją jest zajęcie (impound) i konfiskata pojazdu używanego w nielegalnym wyścigu. Na mocy Section 59 Police Reform Act 2002 policjant ma prawo odholować i zatrzymać samochód, jeśli ma uzasadnione podejrzenie, że był on używany w sposób powodujący zagrożenie, niepokój lub uciążliwość dla społeczeństwa. W praktyce wygląda to tak, że kierowca przyłapany na ściganiu się otrzymuje ostrzeżenie, a pojazd może zostać natychmiast zabezpieczony na parkingu policyjnym. Jeśli w ciągu roku kierowca ponownie zostanie złapany na podobnym czynie (lub jechał już autem objętym ostrzeżeniem), policja ma prawo odebrać pojazd na stałe. Właściciel musi wtedy pokryć koszty lawety i przechowywania, aby odzyskać auto – a w wielu przypadkach samochód przepada (jest niszczony lub licytowany) z uwagi na poważne naruszenie prawa. Taka konfiskata to dotkliwa dolegliwość: osoba traci nie tylko środek transportu (często drogi, zmodyfikowany pojazd), ale również wartość majątkową pojazdu. W mediach brytyjskich co jakiś czas pojawiają się zdjęcia rozbitych lub zniszczonych przez policję aut młodych rajdowców, co ma działanie odstraszające.
Konsekwencje cywilne (odpowiedzialność cywilna i odszkodowania)
Nielegalne wyścigi to nie tylko wykroczenie przeciwko przepisom ruchu drogowego – stwarzają też olbrzymie ryzyko wyrządzenia szkód innym. Jeśli podczas takiego wypadku na ulicy ktoś zostanie poszkodowany lub czyjeś mienie zostanie zniszczone, uczestnicy wyścigu poniosą odpowiedzialność cywilną na zasadach ogólnych. Oznacza to obowiązek naprawienia szkody i wypłacenia odszkodowania powypadkowego ofiarom.
- Odpowiedzialność za obrażenia i śmierć: Gdy nielegalny wyścig doprowadzi do potrącenia pieszego, zderzenia z innym pojazdem lub innego zdarzenia skutkującego obrażeniami, poszkodowani (lub rodziny ofiar śmiertelnych) mają prawo dochodzić pełnego zadośćuczynienia i odszkodowania przed sądem cywilnym. Kierowcy uczestniczący w wyścigu niemal na pewno zostaną uznani za rażąco niedbałych (gross negligence), co czyni ich odpowiedzialnymi za wszelkie skutki. Mogą zostać pozwani za uszczerbek na zdrowiu, ból i cierpienie ofiar, koszty leczenia, rehabilitacji, utracone dochody oraz np. zadośćuczynienie za stratę bliskiej osoby. Warto podkreślić, że jeśli w wyścigu brały udział dwa lub więcej pojazdów, to wszyscy kierowcy mogą ponosić solidarną odpowiedzialność – nawet jeśli kolizję fizycznie spowodował jeden z nich, to drugi kierowca również przyczynił się do stworzenia niebezpiecznej sytuacji. Innymi słowy, uczestnicy wyścigu mogą odpowiadać wspólnie za skutki wypadku. Pasażer jadący w samochodzie wyścigowym, jeśli dozna obrażeń, teoretycznie też ma prawo pozwać kierowcę o odszkodowanie. Musi jednak liczyć się z tym, że sąd rozpatrzy jego współodpowiedzialność – pasażer dobrowolnie wsiadający do auta biorącego udział w nielegalnym rajdzie sam naraża się na niebezpieczeństwo. W efekcie może to ograniczyć lub nawet wykluczyć jego roszczenie (zasada volenti non fit iniuria – dobrowolne poddanie się ryzyku). Przykładowo, jeśli pasażer był świadomy zamiaru wyścigu, ubezpieczyciel lub sąd mogą uznać, że zaakceptował ryzyko, więc odszkodowanie może zostać istotnie zmniejszone.
- Odpowiedzialność za szkody materialne: Wyścigi uliczne często kończą się spektakularnymi kraksami – uszkodzeniem innych pojazdów, infrastruktury drogowej (latarnie, bariery) czy nawet mienia prywatnego (np. ogrodzenia, budynki przy ulicy). Sprawcy muszą pokryć wszelkie koszty napraw takich szkód. Władze lokalne czy firmy ubezpieczeniowe wypłacające odszkodowania poszkodowanym wystąpią z regresem przeciw uczestnikom wyścigu. Szkody materialne mogą iść w dziesiątki czy setki tysięcy funtów, zwłaszcza jeśli doszło do karambolu wielu aut lub poważnego zniszczenia infrastruktury. W skrajnych przypadkach suma roszczeń może przekroczyć możliwości finansowe sprawcy, co grozi bankructwem lub wieloletnim obciążeniem komorniczym. Należy pamiętać, że nielegalność wyścigu nie zwalnia z odpowiedzialności – przeciwnie, jest okolicznością obciążającą. Sądy cywilne nie mają litości dla piratów drogowych powodujących straty; wyroki nakazujące zapłatę odszkodowań wraz z odsetkami są w takich sprawach normą.
Wpływ na ubezpieczenie i skutki finansowe
Udział w nielegalnym wyścigu ulicznym ma druzgocące konsekwencje dla kwestii ubezpieczenia pojazdu. Standardowa polisa komunikacyjna (czy to Third Party, czy Fully Comprehensive) nie chroni w sytuacji, gdy kierowca celowo łamie prawo i uczestniczy w wyścigu. Towarzystwa ubezpieczeniowe zastrzegają w ogólnych warunkach, że rażące niedbalstwo, działanie umyślne lub uczestnictwo w wyścigach drogowych wyłącza ich odpowiedzialność. Innymi słowy, jeśli rozbijemy samochód podczas ulicznego ścigania się, ubezpieczyciel odmówi wypłaty odszkodowania – zarówno za szkody naszego pojazdu, jak i może odmówić pokrycia szkód wyrządzonych osobom trzecim. W praktyce skutki są następujące:
- Brak odszkodowania z polisy: W przypadku polisy AC (Autocasco/Fully Comp) ubezpieczyciel nie wypłaci ani funta za zniszczony samochód sprawcy. Kierowca ponosi pełne koszty naprawy lub utraty swojego pojazdu z własnej kieszeni. Również dodatkowe opcje, jak Personal Injury Cover, nie zadziałają – jeśli sami odniesiemy obrażenia, nie dostaniemy świadczenia, bo braliśmy udział w nielegalnym przedsięwzięciu. W przypadku polisy Third Party Only (tylko od odpowiedzialności cywilnej) sytuacja jest jeszcze gorsza – nie dość, że nie mamy pokrycia własnych strat, to ubezpieczyciel może próbować uchylić się od pokrycia strat osób trzecich, powołując się na wyłączenie (jazda w wyścigu). Warto podkreślić, że polisy komunikacyjne nie pokrywają nielegalnych wyścigów ulicznych – uczestnicząc w nich, de facto jedziemy bez ważnego ubezpieczenia. To z kolei samo w sobie stanowi odrębne wykroczenie (kara za prowadzenie pojazdu bez ważnego ubezpieczenia to zazwyczaj wysoka grzywna i 6–8 punktów karnych).
- Roszczenia regresowe: W przypadku gdy uczestnik wyścigu spowoduje szkody osobom trzecim, ubezpieczyciel może zostać prawnie zobowiązany do wypłaty odszkodowania poszkodowanym, ale później wystąpi z regresem przeciw sprawcy. Zgodnie z brytyjskim prawem drogowym, ofiary wypadków spowodowanych przez ubezpieczonych kierowców powinny otrzymać należne świadczenia – nawet jeśli kierowca rażąco naruszył warunki umowy ubezpieczenia. Dlatego ubezpieczyciel może nie mieć wyjścia i wypłacić osobom poszkodowanym odszkodowanie z polisy OC, ale następnie będzie dochodził zwrotu wypłaconych kwot od sprawcy, powołując się na naruszenie warunków umowy (tzw. right of recovery). Analogicznie dzieje się np. przy wypadkach spowodowanych po pijanemu – firma ubezpieczeniowa wypłaca pieniądze ofiarom, lecz później żąda ich zwrotu od pijanego kierowcy. Jeżeli natomiast ubezpieczyciel całkowicie odmówi pokrycia szkód (np. unieważni polisę), poszkodowanym z pomocą przychodzi Motor Insurers’ Bureau – wypłaci należne odszkodowanie ofiarom wypadku z udziałem nieubezpieczonego sprawcy, a następnie będzie ściągać te kwoty od winnego kierowcy. W obu scenariuszach finał jest dla sprawcy podobny: pozostaje on z ogromnym długiem wobec ubezpieczyciela lub MIB, który może być egzekwowany tak jak każde inne zobowiązanie cywilne (np. zajęcie majątku, długoletnia spłata komornicza).
- Skutki dla przyszłego ubezpieczenia: Uczestnictwo w nielegalnym wyścigu ulicznym praktycznie uniemożliwia uzyskanie korzystnego ubezpieczenia w przyszłości. Kierowca z wyrokiem za niebezpieczną jazdę czy za ściganie się na drodze zostanie sklasyfikowany przez ubezpieczycieli jako klient najwyższego ryzyka. Może spotkać się z odmową sprzedaży polisy przez wiele firm, a ci ubezpieczyciele, którzy się zgodzą, zaoferują składkę niezwykle wysoką (wielokrotnie wyższą niż standardowa). Dodatkowo, wyrok skazujący za takie przestępstwo trzeba deklarować przy zakupie ubezpieczenia przez wiele lat. W praktyce młody kierowca przyłapany na ulicznym wyścigu może mieć poważne trudności z legalnym ubezpieczeniem samochodu w UK w przyszłości, co zamknie mu drogę do normalnego użytkowania auta na długo. Również utrata zniżek (no-claims bonus) jest pewna – towarzystwo ubezpieczeniowe cofnie wszelkie zniżki, a szkodowy przebieg (wypłata odszkodowań ofiarom) obciąży historię ubezpieczeniową sprawcy.
Słowem podsumowania należy wspomnieć, że udział w nielegalnych wyścigach ulicznych w Wielkiej Brytanii niesie za sobą poważne konsekwencje na wielu płaszczyznach. Kierowcy ryzykują wysokie grzywny, odebranie prawa jazdy, a nawet więzienie, a ich pojazdy mogą zostać skonfiskowane przez policję. Organizatorzy i pomocnicy również podlegają karze, a miejscami obowiązują specjalne zakazy sądowe pozwalające karać nawet widzów. Oprócz sankcji karnych, sprawcy muszą liczyć się z pełną odpowiedzialnością cywilną – pokryciem kosztów wypadków, odszkodowań powypadkowych dla ofiar oraz strat materialnych. Co więcej, standardowe ubezpieczenia nie chronią podczas nielegalnych wyścigów, przez co uczestnicy zostają z długami i bez ochrony finansowej. Jak pokazują brytyjskie realia, można stracić samochód, pracę, a nawet wolność przez jeden nieprzemyślany wyścig. Krótko mówiąc: nielegalne wyścigi to ogromne ryzyko – prawne, finansowe i życiowe – którego skutki odczuwa się latami. Niebezpieczna jazda dla chwili adrenaliny absolutnie się nie opłaca, a prawo w UK zapewnia, że sprawcy takiej antyspołecznej działalności na drodze poniosą surowe konsekwencje.
Źródła: Powyższe informacje zostały opracowane na podstawie brytyjskich aktów prawnych (Road Traffic Act 1988, Police Reform Act 2002), danych rządowych oraz komunikatów policji i publikacji prawniczych, które opisują konsekwencje udziału w nielegalnych wyścigach ulicznych. M.in. sekcja 12 RTA 1988 wskazuje na karalność wyścigów, tabela kar Drogowego Kodeksu Karnego UK określa wymiar kar za dangerous driving, a policyjne akcje w West Midlands potwierdzają stosowanie konfiskaty pojazdów na mocy sekcji 59 PRA 2002. Informacje o odpowiedzialności cywilnej i wyłączeniach ubezpieczenia pochodzą z poradników ubezpieczeniowych oraz doniesień polonijnych mediów w UK, które zgodnie podkreślają, że polisy nie pokrywają nielegalnych wyścigów i uczestnicy zostają z pełną odpowiedzialnością finansową. Wszystko to razem maluje jasny obraz: prawo brytyjskie przewiduje dotkliwe konsekwencje, które mają zniechęcić każdego do udziału w nielegalnych rajdach ulicznych.